Գծեք մի AB հատված և նշեք որևէ 3 կետ, որոնք չեն գտնվում այդ հատվածի վրա, և որևէ 2 կետ, որոնք գտնվում են այդ հատվածի վրա:
Գծեք այնպիսի AB և CD հատվածներ, որոնք բավարարեն հետևյալ պայամաններին`
| AB |=2սմ 4մմ, | CD |=3սմ 4մմ:
Գտեք AB և CD հատվածների գումարը։
2սմ 4մմ+3սմ 4մմ=5 սմ 8մմ
C կետը գտնվում է AB հատվածի վրա: Հայտնի է, որ CB հատվածի երկարությունը 3 անգամ փոքր է հատվածի երկարությունից: Որքա՞ն է հատվածի երկարությունը, եթե | AB |=12 սմ:
Պատ՝․ 4:
Գծեք մի հատված, որի երկարությունը 3 սմ-ով մեծ կլինի 4 սմ երկարություն ունեցող հատվածի երկարությունից:
Գծեք մի հատված, որի երկարությունը 2 անգամ մեծ կլինի 3 սմ երկարություն ունեցող հատվածի երկարությունից:
Հայտնի է, որ |AB|=4 սմ, |BC|=7 սմ։ Գտեք AC հատվածի երկարությունը։
Կարո՞ղ են մի կետից սկիզբ առնել միա քանի ճառագայթներ։ Եթե այո, պատկերել դրանք։
Քանի՞ հարթ մակերևույթից է կազմված ակվարիումը:
Պատ՝․5։
Գծե՛ք մի ուղիղ և նրա վրա նշե՛ք որևէ 2 կետ։ Քանի՞ հատված և քանի՞ ճառագայթ կստացվի։
Զուգահեռ ուղիղներից մեկի վրա վերցնենք A և B կետերը, մյուսի վրա՝ C և D կետերը։ Կարո՞ղ են արդյոք AB և CD հատվածները հատվել։
Միևնույն կետով տարե՛ք 2 տարբեր ուղիղներ։ Այդ կետում սկզբնավորվող քանի՞ ճառագայթ կստացվի։
Երկրի մակերևույթն ամենուրեք նույն ձևը չունի: Մայրցամաքների վրա և օվկիանոսների հատակում կան բազմաթիվ անհարթություններ՝ հարթավայրեր, լեռներ, բլուրներ, ձորեր, խորն անդունդներ ե այլն:
Մակերևույթի բոլոր ձեերն առաջանում են Երկրի ներքին (ներծին) ե արտաքին (արտածին) ուժերի շնորհիվ: Ներծին ուժերից ձեզ արդեն հայտնի են երկրակեղևի ուղղաձիգ ե հորիզոնական շարժումներր, երկրաշարժերն ու հրաբխային ժայթքումներր: Այս ուժերի ազդեցությամբ երկրակեղևի առանձին տեղամասեր կոտրատվում է, որոշ մասեր բարձրանում են, մյուսներր՝ իջնում, տեղի է ունենում ապարաշերտերի ծալքավորում:
Երկրի մակերեույթի փոփոխող արտածին ուժերից են Արեգակի էներգիան, հոսող ջուրր, քամին, սառցադաշտերր, ծովերի ալեբախությունը և, անշուշտ, մարդու ներգործությունը:
Այդ երկու ուժերը հավերժ պայքարի մեջ են: Ներծին ուժերն ստեղծում են անհարթություններ՝ նոր լեռներ, իջվածքներ և այլն: Իսկ արտածին ուժերը, դրան հակառակ, քայքայում են լեռնային ապարներր, լցնում իջվածքներր և հարթեցնում մակերևույթր: Արտածին ուժերին միլիոնավոր տարիներ են անհրաժեշտ՝ լեռներր հարթեցնելու համար: Մինչդեռ ներծին ուժերը րոպեների րնթացքում կարող են հրաբխային նոր լեռներ գոյացնել:
Այսպիսով՝ ներծին ե արտածին ուժերի շնորհիվ ձևավորվել են Երկրի մակերևույթի ներկա ձևերր:
Երկրի մակերեույթի հիմնական ձևերն են հարթավայրերն ու լեռներր: Մակերևույթի այս ձևերն իրարից տարբերվում են ծովի մակարդակից իրենց բարձրությամբ: Առանձնացնում են բարձրության երկու տեսակ՝ բացարձակ և հարաբերական:
Ցամաքի վրա որևէ կետի բարձրությունը ծովի (օվկիանոսի) մակարդակից կոչվում է բացարձակ բարձրություն:
Օրինակ՝ Երեանի բարձրությունր ծովի մակարդակից մոտ 1000 մ է, իսկ Մեծ Արարատինը՝ 5165 մ: Ծովի մակարդակից Երկրի մակերևույթի ամենաբարձր կետր Ջոմոլունգմա (էվերեստ) լեռնագագաթն է՝ 8848 մ:
Երկու կետերի բացարձակ բարձրությունների տարբերությունը կոչվում է հարաբերական բարձրություն:
Օրինակ՝ Մեծ Արարատի հարաբերական բարձրությունր Երևանի նկատմամբ 4165 մ է, այսինքն՝ 5165 մ — 1000 մ = 4165 մ:
Երկրի մակերևույթի հիմնական ձևերից ծանոթանանք հարթավայրերին:
Հարթավայրերր ցամաքի հարթ կամ թույլ բլրավետ, րնդարձակ տարածություններն են:
Հարթավայրերր զբաղեցնում են ցամաքի մակերեույթի 3/5 մասր:
Հարթավայրերն առաջանում են տարրեր ճանապարհով:
Լեռների քայքայման հետևանքով: Հնագույն լեռները միլիոնավոր տարիների րնթացքում արտածին ուժերի ազդեցությամբ քայքայվում են ու վերածվում հարթ տարածքների:
Ծովի հատակի բարձրացման պատճառով: Երկրակեղեի ուղղաձիգ շարժումների հետևանքով՝ նստվածքներով ծածկված ծովի հատակը դանդաղ բարձրանում է և վերածվում ցամաքի:
Լավային հոսքերի հետեանքով: Հրարխի ժայթքումից առաջացած լավան հոսելով լցվում է գոգավոր տարածություններ և հարթեցնում: Նման ձևով առաջացած հարթավայրերր սովորարար փոքր են լինում, օրինակ՝ մեր երկրում՝ Աշոցքի, Կոտայքի և այլ հարթավայրի։
Գետերի ջրաբերուկների կուտակման հետևանքով: Խոշոր գետերի միջոցով տեղափոխված նյութերր (գլաքար, խիճ, ավազ, տիղմ ե այլն), կուտակվելով, առաջացնում են հարթավայրեր: Նման եղանակով գոյացած աշխարհի խոշոր հարթավայրերից են՝ Ամազոնի, Մեծ Չինական, Սիջագետքի ե այլն:
Ըստ օվկիանոսի մակարդակից ունեցած րարձրության՝ հարթավայրերր լինում են դաշտավայրեր (մինչև 200 մ), րարձրավայրեր (մինչև 500 մ), սարահարթեր (500 մ-ից րարձր) ե ցածրավայրեր (օվկիանոսի մակարդակից ցածր):
Սարահարթ
Հարցեր և առաջադրանքներ
Ի՞նչ ուժերի ազդեցությամբ է ձևավորվում Երկրի մակերևույթը:
Հորիզոնական շարժումներր, երկրաշարժերն ու հրաբխային ժայթքումներ։
2.Որո՞նք են Երկրի մակերևույթի հիմնական ձևերը: Ի՞նչ է հարթավայրը:
Հարթավայր- Հարթավայրերը ցամաքի հարթ կամ թույլ բլրավետ, ընդարձակ տարածություններն են:
Հիմնական ձևեր-հարթավայրեր և լեռներ
Ի՞նչ են ցույց տալիս բացարձակ և հարաբերական բարձրությունները:
Հարաբերական-ծովի մակերևույթից
Բացարձակ-գագաթից մինչև ստորին հատված
Հարթավայրերն ըստ ծագման ի՞նչ տեսակների են լինում։
Գլաքար, խիճ, ավազ, տիղմ այլն։
Հարթավայրերն ըստ բացարձակ բարձրության ի՞նչ տեսակների են լինում։
Ըստ օվկիանոսի մակարդակից ունեցած բարձրության՝ հարթավայրերր լինում են դաշտավայրեր (մինչև 200 մ), բարձրավայրեր (մինչև 500 մ), սարահարթեր (500 մ-ից րարձր) և ցածրավայրեր (օվկիանոսի մակարդակից ցածր):
«Սարդարապատ» պետական ազգագրության թանգարանը կառուցվել է 1978 թվականին` 1918 թվականի մայիսին տեղի ունեցած Սարդարապատի հերոսամարտի վայրում. հայ զինվորները համառ պայքարի շնորհիվ փայլուն հաղթանակ տարան թուրքական զորքի նկատմամբ: Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո թուրքերը, օգտվելով ռուսական զորքի տունդարձից, խախտեցին Երզնկայի զինադադարը և փորձեցին իրականացնել ոչ միայն Արևմտյան, այլև Արևելյան Հայաստանի գրավման ծրագիրը: Սակայն մայիսի 22-26-ին թուրքական զորքը տապալվեց. կռվի դաշտում էին բացարձակապես բոլորը` և ծերերը, և կանայք, և երեխաները:
Ճարտարապետ Ռաֆայել Իսրայելյանի մտահաղացմամբ հուշահամալիրից ձախ կառուցվեց կարմիր տուֆից այս թանգարանը: Դրսի կողմից երկհարկանի այս կառույցն ունի շքամուտք և երկու անկյունային պատուհաններ` մեկը ուղղված դեպի Արարատ լեռը, մյուսը` դեպի Արագածը. ոչ մի պատուհան ճակատից: Թանգարանի մուտքի մոտ է վիշապը` հնագույն առասպելական արարածը, ջրի ոգին: Շենքում գտնվող այդ մեծ ցուցասրահները լուսավորվում են ներքին բակերի պատուհաններով: Կենտրոնական ցուցասրահը նվիրված է հենց այդ իրադարձություններին, ինչպես նաև Հայաստանի առաջին հանրապետության ստեղծմանը: Թանգարանում ներկայացված են նաև Հայաստանի տարբեր դարաշրջաններից պահպանված նյութական մշակույթի առարկաներ` բրոնզե դարի գործիքներից մինչև ազգային տարազներ և XX-րդ դարի գորգեր: Այս ամենը թույլ է տալիս պատկերացում կազմել տարբեր դարաշրջաններում արհեստի զարգացման, հայկական ապրելակերպի յուրահատկությունների մասին:
Այս թանգարանը գտնվում է «Սարդարապատ » հուշահամալիրի տարածքում, ուստի մոտակայքում ձեր առջև կբացվի մի մեծ տարածք, որտեղ կտեսնեք զանգակատունը, աջ և ձախ կողմից կանգնած թևավոր ցլերը, ազգագրության թանգարան տանող արծիվների պուրակը: Համալիրը կառուցվել է 1968 թվականի մայիսին` ի պատիվ 1918 թվականի մայիսի 26-ին թուրքական զորքի տապալմանը` այդ պատմական ճակատամարտի 50-ամյակին: Եվ այն ժամանակակից ամենահրաշալի կառույցներից մեկն է:
Տաթևիկ Սարգսյան 